تعیین ویژگیهای کانی شناسی و میکرومرفولوژی خاک های گچی استان فارس با رژیم های رطوبتی متفاوت

تعیین ویژگیهای کانی شناسی و میکرومرفولوژی خاک های گچی استان فارس، با رژیم های رطوبتی متفاوت به وسیله ی: سهیلا سادات هاشمی مقادیر بسیار گچ در نیم رخ خا ک های نواحی خشک و نیمه خشک به طور فراوان یافت می شوند. وسعت خاک های گچی در جهان حدود 207 میلیون هکتار در خاکهای با افق جیپسیک و پتروجیپسیک تخمین زده شده است. در ایران این خاک ها حدود 28 میلیون هکتار گزارش شده که غیر حاصلخیز هستند. اگر چه گچ در دامنه وسیعی از دما یافت می شود، اما تحت رژیم های رطوبتی اریدیک، یوستیک و زریک تشکیل می شوند. مطالعه حاضر کانی شناسی رس و میکرومورفولوژی خاک های گچی استان فارس با رژیم های رطوبتی متفاوت می باشد. آب و هوای کل استان خشک و نیمه خشک است. ناحیه مورد مطالعه قسمتی از دریاچه تتیس است که بیشتر قسمت های جنوب و جنوب شرق آن غنی از رسوبات حاوی نمک های محلول و گچ می باشند. بر اساس مطالعات نقشه برداری قبلی و گزارشات سنجش از دور از بین 7 راسته اصلی خاک در ناحیه مورد مطالعه، چهار راسته حاوی خاک های گچی هستند. 35 نیم رخ ابتدا مورد مطالعه قرار گرفته و از بین آنها 27 نیم رخ برای مطالعات جزئی استفاده شد. نیم رخ های خاک بر اساس کلید تاکسنومی و راهنمای نقشه برداری طبقه بندی شدند. خاک های مخروطه افکنه (انتی سولها) و خاک های با تکامل متوسط با افق های جیپسیک و کمبیک (اینسپتی سولها و اریدی سولها) حدود 95% از خاک های ناحیه را شامل می شوند. نتایج کانی شناسی با استفاده از تجزیه های پراش پرتو ایکس، میکروسکوپ الکترونی روبشی و عبوری نشان داد که پالی گورسکایت، اسمکتیت، کلرایت، ایلایت و کائولینیت از جمله کانیهای اصلی خاک های گچی هستند. کائولینیت، ایلایت و کلرایت به ارث رسیده از سنگ مادر هستند. اسمکتیت در خاک ها از دو منبع منشاء گرفته است: (1) به ارث رسیده از مواد مادری (2) تشکیل خاکساز به صورت نئوفرم و یا تغییر وتبدیل کانیهای 2:1 بخصوص ایلایت. حضور گچ، سفره آب زیرزمینی شور و قلیائی در برخی نیم رخ ها برای تشکیل خودبخودی پالی گورسکایت از محلول خاک بسیار مطلوب است. حضور پالی گورسکایت در خاک های نواحی می تواند مرتبط با لاگونهای کم عمق دریاچه تتیس در دوران ترشیاری باشد. علاوه بر این، حضور پالی گورسکایت در دشت های دامنه ای و تراس ها می تواند منشاء گرفته از رسوبات آواری باشد. مقادیر زیاد پالی گورسکایت طویل و متبلور در دشت های دامنه ای مربوط به تشکیل خودبخودی آن و فیبرهای کوتاه پالی گورسکایت نشان دهنده تبدیل این کانی به اسمکتیت در دشت های آبرفتی و مناطق پست می باشد. بیشترین مقدار پالی گورسکایت در رژیم رطوبتی اریدیک و کمترین مقدار آن در رژیم رطوبتی زریک مشاهده شد. ارتباط بین درصد پالی گورسکایت و محتوی گچ، همبستگی معنی داری را نشان داد (56/0 r2=). مشاهدات میکرومورفولوژی شامل کوتینگ، هایپوکوتینگ، پرشدگی حفرات و دیواره کانال ها به صورت متراکم و نیمه متراکم است. کریستال های گچ به شکل های عدسی، منشوری، صفحات درهم قفل شده، شبه شش ضلعی و ریز بلورین در مقطع نازک مشاهده شدند. بین شکل های مورفولوژی گچ و رژیم های رطوبتی و عمق خاک رابطه نسبی وجود دارد. نتایج نشان داد که کریستال های گچ در افق های by و bym دارای تنوع بسیاری هستند. طول و ضخامت کریستال ها در رژیم های رطوبتی تغییر می کند. علاوه بر این کریستال های گچ در افق های سطحی و زیر سطحی نیز متفاوت هستند، لذا نتیجه گیری شد که افق های زیرسطحی دارای تنوع بیشتری نسبت به افق های سطحی می باشند. در تمامی نیم رخ ها با افزایش عمق کریستال های طویل تری از گچ مشاهده شد. نتایج نشان داد که کریستال های عدسی معمولا" در زمان طولانی تری تشکیل می شوند بنابراین در خاک های متکامل تر فراوان تر هستند. کریستال های سوزنی، منشوری، ستونی و تیغه ای در زمان کوتاهتر و در مناطقی با بارندگی کمتر همانند رژیم رطوبتی اریدیک ایجاد می شوند. نتایج نشان داد که کریستال های عدسی در نبود ماده آلی تشکیل شده و لبه های انحنادار آن نیز در حضور نمک کلرید سدیم ایجاد می گردد. هم چنین مشاهده شد که کریستال های منشوری در 5/7ph= و بالاتر تشکیل می شوند. نتایج تجزیه بافتی نیز نشان داد که عمده خاک ها در کلاس های بافتی لوم سیلت، لومی شنی و لوم به ترتیب فراوانی یافت می شوند. بیشترین تنوع کریستال های گچ نیز در کلاس بافتی لوم سیلت و لومی شنی مشاهده شد. مطالعات میکروسکوپ الکترونی روبشی بهترین مطالعات برای بررسی شکل کریستال های گچ شناخته شد. زیر گروه بزرگ جدید در زیر راسته xererts، زیر گروه gypsic haploxererts و زیر گروه بزرگ جدید در زیر راسته xerepts، زیر گروه gypsic calcixerepts بر اساس نیم رخ های مطالعه شده جهت گنجاندن در تاکسنومی خاک، پیشنهاد می گردد.